Dışişleri Bakanı Hakan Fidan, TRT Haber Kanal Koordinatörü Mücahid Eker’in gündeme ilişkin sorularını yanıtladı.
Fidan, Türkiye’nin Rusya-Ukrayna Savaşı’nın başından bu yana pozisyonunun aynı olduğunu ve bölgede savaş istemediğini belirterek, 1 milyondan fazla insanın ölümü ve yaralanmasıyla, büyük şehirlerin yok olmasıyla ve bölge ekonomisinin “felç olmasıyla” sonuçlanan bir savaşla karşı karşıya olunduğunu ifade etti.
Savaşın neredeyse dördüncü yılına döndüğüne işaret eden Fidan, “Sadece iki ülke yok, iki ülkenin arkasındaki diğer ülkeler de aslında saf almış durumda. Bu daha küresel bir savaşa dönüşüyor. Biz baştan itibaren bu savaşın durdurulmasıyla ilgili çabamızı ortaya koyarken tam da bu nedenden dolayı. Bu iki ülkenin savaşı değil, bu iki ülke arkasında saf tutan ülkelerin savaşıyla beraber küresel yayılma riski olacak bir savaş olacak.” diye konuştu.
Fidan, Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın taraflara sık sık barış çağrısında bulunduğuna dikkati çekerek, Türkiye’nin Karadeniz Tahıl Anlaşması, Mart 2022’deki görüşmeler ve esir takası gibi girişimleri olduğunu hatırlattı.
ABD Başkanı Donald Trump’ın göreve gelmesiyle ateşkes çağrısı olduğunu ve tarafların niyetlerini ortaya koyduğunu aktaran Fidan, Türkiye’nin arabuluculuk birikimini ve tecrübesini kullanarak çalışmaları başlattığını ve tarafların ilk kez 16 Mayıs’ta İstanbul’da bir araya geldiğini anlattı.
Fidan, 16 Mayıs’taki görüşmelerde esir takası konusunda mutabakat sağlandığını, tarafların ateşkes şartlarının ne olduğuna dair çalışma hazırlayacaklarını taahhüt ettiğini ve olası liderler toplantısına dair ne yapılabileceğini görüştüklerini anlattı.
Moskova ve Kiev ziyaretleri sırasında birçok üst düzey görüşme yaptığını anımsatan Fidan, Türkiye’nin ateşkese ve barışa ulaşılabilmesi için nasıl bir süreç izlenmesi gerektiğine dair çalışmalar yaptığını aktardı.
Fidan, dünkü toplantıda da tarafların hazırlıklı geldiğini ve görüşmelerin olumlu bir ortamda geçtiğini belirterek, esir değişimi konusunda yine bir karar alındığını ve bu kez sayının 1000’den fazla olabileceğini dile getirdi.
Rusya ve Ukrayna’nın ateşkes şartlarına dair belgelerin sunulduğunu ve liderler toplantısıyla ilgili de perspektiflerini ortaya koyduğunu kaydeden Fidan, bir sonraki süreçte tekrar bir araya gelinmesiyle ilgili de mutabakata varıldığını ifade etti.
“Beklentimiz bir sonraki turun da olacağı yönünde”
Fidan, Rusya ile Ukrayna arasında yapılabilecek sonraki görüşmelerden beklentisine ilişkin, “Bizim beklentimiz bir sonraki turun da olacağı yönünde. Çünkü her iki taraf da bir araya gelmenin bir fayda getirdiğini görüyor.” ifadelerini kullandı.
Görüşmelerde şiddetli bir tartışma ortamı olmadığını ve iyi bir müzakere yapıldığını anlatan Fidan, “Mevcut şartlar ve psikolojik kuşatıcı ortamı, savaş psikolojisini dikkate aldığınızda, gerçekten olabilecek en iyi düzeyde bir toplantı oldu. Önemli olan bu masadan kalkmamak ve bu masada ateşkese ve barışı yönelik tavrı devam ettirmek. Bizim taraflara tavsiyemiz bu. Bu masanın Türkiye’de olması veya olmaması değil. Ama bir masa etrafında bu arkadaşların bir araya gelip konuşmaya devam etmeleri gerekiyor.” diye konuştu.
“Üç liderin tanıdığı, güvendiği, itimat ettiği başka bir isim yok”
Fidan, olası bir liderler toplantısının Türkiye’de yapılması ihtimaline ilişkin, Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın böyle bir toplantıya ev sahipliği yapmaktan memnuniyet duyacağını dile getirdiğini aktararak, “Sözü edilen üç liderin aynı anda tanıdığı, güvendiği, itimat ettiği başka bir isim de yok açıkçası. Yer bulunabilir de, siyasal liderlik olarak, küresel manada böyle bir duruş ortaya koymuş, yıllarca çetin mücadelelerle sınanmış, dürüstlüğü, güvenirliği ve yönettiği kurumların profesyonelliği itibarıyla başka bir lider de yok.” ifadelerini kullandı.
Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın böyle bir görüşmeye ev sahipliği yapmaya hazır olduğuna dair mesajını Kiev ve Moskova ziyaretlerinde liderlere ilettiğini aktaran Fidan, liderler bir araya gelmeden önce bazı sonuçların alınması ve buna yönelik hazırlıkların tamamlanması gerektiğini söyledi.
Fidan, ilerleyen dönemdeki toplantılara işaret ederek, “Birkaç defa daha (Rusya ve Ukrayna) bir araya gelirlerse, mesele bir noktaya getirilirse liderlerin karşı karşıya gelmesi de kaçınılmaz olur.” dedi.
Rusya-Ukrayna Savaşı’na dair farklı yaklaşımları değerlendiren Fidan, Rusya’nın stratejik duruşunu, yükselişini veya alternatif bir hegemonya üretişini kabul etmeyen bir alan olduğuna işaret etti.
Fidan, ABD’nin eski Başkanı Joe Biden döneminde Ukrayna’ya destek için alınan kararlar çerçevesinde askeri ve mali yardımların devam ettiğini ancak bunların süresinin birkaç aya sona ereceğini anlattı.
Bu yardımların nihayete ermesinin ardından Trump’ın alacağı kararlarla savaşla ilgili farklı bir aşamaya geçilebileceğine dikkati çeken Fidan, Rusya-Ukrayna, İran ve Gazze konularında ABD Başkanı Donald Trump’ın Özel Temsilcisi Steve Witkoff ve ABD Dışişleri Bakanı Marco Rubio ile telefonda görüştüğünü belirtti.
Fidan, Türkiye’nin Rusya ile Ukrayna arasındaki son iki toplantıya dair görüşlerini Rubio’yla ele aldıklarını kaydederek, ABD’li mevkidaşının da kendi görüşlerini paylaştığını ve bu yönde işbirliğinin devam edeceğini dile getirdi.
Suriye
Suriye’ye yönelik yaptırımların kaldırılmasının, Suriye’nin yeni dönemini nasıl şekillendireceğine dair soruya yanıt veren Fidan, Esed rejiminin ardından “yıkılmış, mahvolmuş, yerle yeksan olmuş, dünyayla bağlantısının kesildiği” bir Suriye’nin olduğunu vurguladı.
Fidan, “Şimdi tabii yanı başımızda bu kadar yarası olan, bu kadar enfeksiyona açık bir ülkeyi rehabilite etmek hem siyasal manada hem ekonomik manada hem güvenlik manasında çok profesyonel, koordineli, çok paydaşlı bir çalışma gerektiriyor.” ifadelerini kullandı.
Bu konuda Ankara’da birçok toplantı yapıldığını kaydeden Fidan, ayrıca bölge ülkeleri ve bölge dışı ülkelerle de toplantılar yapıldığını söyledi.
Fidan, Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın liderler diplomasisi açısından yaptığı faaliyetlerin önemli olduğunu kaydetti.
.jpg)
Suriye’ye yaptırımların kaldırılmasının getireceği faydaya dikkati çeken Fidan, “Şu anda bunun inanılmaz bir getirisi olacak. Ön verilerini görmeye başladık.” dedi.
Fidan, Suriye’de yeni yönetimle uluslararası bankacılık sistemi, yatırım, temel hizmetler ve ekonomi gibi alanlarda gelişmeler yaşandığına işaret ederek ayrıca birkaç gün önce de ABD, Katar, Suriye ve Türk şirketlerinin katılımıyla çok büyük bir enerji ihalesinin gerçekleştiğini söyledi.
Beklentilerine değinen Fidan, sözlerini şöyle sürdürdü:
“Şimdi bizim bundan sonraki beklentimiz ülkenin yeniden imarı meselesi, altyapının ayağa kaldırılması, temel hizmetlerin verilmesi ve buna mukabil göç etmek durumunda kalmış Suriyeli kardeşlerimizin kendi ülkelerine dönmeye başlaması. Döndükçe nüfus artıyor, nüfus arttıkça ekonomi daha da canlanıyor ve inşallah yanı başımızda gerçekten artık hayatın tekrar yerine oturduğu normal bir Suriye ile beraber olmanın keyfini yaşayacağız.”
“Suriye’nin kuzeydoğusunun entegrasyonu”
Suriye’de SDG adını kullanan terör örgütü PKK/YPG ile Suriye hükümeti arasında 10 Mart’ta imzalanan Entegrasyon Anlaşması’nın ardından sahadaki mevcut durumun sorulması üzerine Fidan, “Şu anda yani martta yaptıkları anlaşmadan sonra pratikte çok fazla bir şey olmadı açıkçası.Yani görünürde ama perde gerisinde çok fazla şey var.” diye konuştu.
Bakan Fidan, ABD’nin telkinleri ve çalışmaları, Suriye’nin bir altyapı ve kurumsallaşma geliştirmesi ve buna yönelik adımlar atmaya başlaması, Türkiye’de olan gelişmeler olmak üzere bu üçlü perspektifin giderek daha koordine olduğunu belirterek “Şam, Ankara ve Washington arasındaki görüş birlikteliğini daha da sağlayıp bu belayı inşallah sıkıntısız bir şekilde aşmanın yolunu bulacağız, ona doğru gidiyoruz.” değerlendirmesini yaptı.
“(DEAŞ’la mücadele mekanizması) Burada somut adımlar atmaya başladık”
Terör örgütü DEAŞ’la mücadele için Türkiye, Irak, Suriye, Ürdün ve Lübnan arasında kurulan mekanizmaya da değinen Fidan, “Burada somut adımlar atmaya başladık.” dedi.
Fidan, birkaç hafta önce Ürdün ve Suriye dışişleri bakanlarını Ankara’ya getirdiklerini, “askeri ve istihbarat heyetlerinin İstihbarat ve Operasyon Hücresini hayata geçirecekleri” yönünde temel bir karar aldıklarını ve tarih belirlediklerini ifade ederek “Ürdün, Suriye ve Türkiye’den müteşekkil ekipler DEAŞ’la Mücadele Hücresini hayata geçirdiler. Bu gerçekten bölgesel güvenlik açısından atılmış önemli bir adım.” diye konuştu.
Bakan Fidan, “Örgütün elinden DEAŞ kartını alıp uluslararası toplumu şantaja tabi tutmasının önüne geçmek gerekiyor.” ifadesini kullandı.
Bunun yoğun bir çalışma gerektirdiğinin altını çizen Fidan, kamplar ve hapishane olmak üzere iki hususun olduğunu ve bu konularda çalıştıklarını belirtti.
Fidan, kamplarda 40 binin üzerinde insan olduğunu, Irak ve Suriye yönetimleriyle kampların boşaltılmasıyla ilgili yürüttükleri çalışmalar olduğunu vurgulayarak şunları söyledi:
“Şimdi Birleşmiş Milletlerin (BM) gündeme gelmesi var, Amerikalıların böyle bir teklifi var, kamplar boşaltılana kadar onlar tarafından yönetilmesiyle alakalı. Bu kampların olduğu bölgelerin tekrar Suriye yönetiminin eline geçmesi meselesi var ve hapishanelerle ilgili yürütülen çalışmalar var. Şimdi önemli olan, profesyonel ve konu üzerine özel ekipler kurarsanız 3-4 ülkeden müteşekkil ve bu konu sürekli çalışılırsa arkasında da irade varsa bir yere gider.”
Bakan Fidan, “İnşallah tarafların özellikle Amerika, Suriye, Türkiye ve Irak’ın bu konuda koordineli çalışmasıyla ben bir noktaya gelineceğine inanıyorum.” dedi.
Bu yönde çalışmaların ilk kez yapıldığı için koordinasyonun zaman aldığını kaydeden Fidan, bütün devlet mekanizmasıyla çalışmayı sürdürdüklerini dile getirdi.
“Temel sıkıntımız Amerika’nın varlığıyla alakalı bir sıkıntı değildi”
Fidan, Suriye’deki ABD askerlerinin çekilmesiyle ilgili son duruma ilişkin soruya yanıtında, “Bizim temel sıkıntımız Amerika’nın varlığıyla alakalı bir sıkıntı değildi. Amerika bölgede birçok yerde var. Temel sıkıntımız, Amerika’nın PKK’yla olan iş birliğiydi ve verdiği destekti. Biz bu desteğin ortadan kalkmasını istiyoruz.” ifadelerini kullandı.
Bakan Fidan, “Bizim için bu işbirliği alanının ortadan kalkması önemliydi.” dedi.
Terörsüz Türkiye sürecinde bölge ülkeleriyle yürütülen süreçlerin sorulması üzerine Fidan, bölge ülkelerinin “Terörsüz Türkiye” projesinde nasıl rol oynayabileceklerinin çok dikkat ve özen gerektiren bir çalışma olduğunu söyledi.
Fidan, bu sürecin iyi takip ve analiz edilmesi gerektiğini belirterek “Dış politikada bununla ilgili dil kullanırken de ona göre daha hedeflerimize odaklanmış bir dili geliştirmemiz lazım. Bunu yapmaya çalışıyoruz.” diye konuştu.
Gazze
Gazze’de ateşkes bekleyip beklemediklerine ilişkin soruya Fidan, “Şimdi rehineler ve rehinelerin bırakılmasıyla alakalı konu söz konusu olduğu sürece bir ateşkes bir şekilde gündeme getirilebilir.” yanıtını verdi.
Fidan, ancak rehinelerin serbest bırakılmasının ardından savaşın kaldığı yerden devam etmesi durumunun kimsenin amacına hizmet etmeyeceğini vurguladı.
Bakan Fidan, ABD Başkanı Donald Trump’ın Orta Doğu Özel Temsilcisi Steve Witkoff ile bugün yaptığı görüşmede Amerika’nın bu konuda daha odaklı bir yoğunlaşmasıyla ve İsrail Başbakanı Binyamin Netanyahu üzerinde yapacağı baskıyla 60 günlük ateşkes olması durumunda kesintisiz insani yardımların Gazzelilerin zor şartlarını hafifleteceğini ve bu durumda kalıcı ateşkesin hedeflenebileceğini ifade etti.
Bu noktada Filistin, Katar, Mısır ve ABD ile görüşmeyi sürdürdüklerini kaydeden Fidan, “Sayın Witkoff’un da bu konuda yoğunlaşması var. Ben bu konudaki gerçekten gayret ve çabalarını da takdir ediyorum. Gerçekten yoğunlaşmış durumda. Gerçek manada ateşkes istiyor. Bugün Sayın (ABD Başkanı Donald) Trump’ı da bu noktada nasıl bilgilendirdiğine ilişkin de bir takım şeyleri duyma imkanımız da oldu. Bunlar gerçekten önemli şeyler.” değerlendirmesini yaptı.
“İslam İşbirliği Teşkilatı’nda Gazze meselesi bir numaralı konumuz”
Fidan, bu ay İstanbul’da yapılacak İslam İşbirliği Teşkilatı (İİT) Dışişleri Bakanları Toplantısı’nda nelerin ele alınacağı sorusuna, “İslam İşbirliği Teşkilatı’nda Gazze meselesi, Filistin meselesi bir numaralı konumuz olacak. En fazla tartışacağımız konu bu olacak. Burada şu ana kadar yapmadığımız daha neler yapılabilir? Yani o konuda tabii ki yoğunlaşmamız gerekiyor.” cevabını verdi.
İstanbul’daki İİT Dışişleri Bakanları Toplantısı’nın, Fransa ve Suudi Arabistan’ın ortaklaşa öncülük ettiği New York’ta yapılacak önemli bir toplantının hemen akabinde yapılacağını aktaran Fidan, “Netanyahu zulmü öyle bir noktaya ulaştı ki başta İsrail’in pozisyonunu destekleyen ülkeler, Fransa gibi vs. birçok ülke, İngiltere gibi, şimdi artık onlar bile kendilerini bu işten uzak tutuyorlar. Bu tarihi soykırıma ortak olmama, yanında gözükmeme konusunda ellerinden geleni yapmaya çalışıyorlar.” değerlendirmesini yaptı.
Fidan, “İsrail’in, bu Amerika desteğiyle, (Eski ABD Başkanı Joe) Biden yönetiminde başlayan soykırım politikasının ortaya çıkartacağı yan etkilerden biri, İsrail’in ve İsrail destekçilerinin bugüne kadar kazandığı uluslararası meşruiyetin tamamıyla kaybolmasıyla neticelenecekti. Şehitlerin kanı bu adamların meşruiyetini de bir okyanus gibi sildi, süpürdü, götürdü.” dedi.
Bu konuda uluslararası toplum tarafından atılması gereken tüm adımları atma çağrısı yapan Fidan, “Dünyada çok fazla Filistin meselesine benzeyen kriz var. Ukrayna’da ve Rusya’da, Sudan’da var vs. birçok yerde var ama en fazla mesaisini harcadığımız gerçekten, emeğini verdiğimiz mesele bu mesele.” ifadelerini kullandı.
Fidan, ABD’nin İsrail’e desteğini çekme gibi bir tavır değişikliğine gidip gitmeyeceğine ilişkin “ileri ifadeler” kullanmanın zor olduğunu belirterek Avrupa ülkelerinin bu konuda pozisyonlarını değiştirmek için ciddi adımlar atmaya başladığını dile getirdi.
Bakan Fidan, Avrupa Birliği’nin (AB) sadece ittifak olarak değil, ahlaki üstünlük anlamında da sürekli bir iddia ortaya koymaya çalıştığını ancak uzun yılladır biriktirdiği bütün krediyi Filistin meselesinde harcadığını vurguladı.
”Avrupa, Netanyahu’dan kendini uzak tutuyor”
Fidan, uluslararası sistemin “güçlünün hakim olduğu” bir düzene evrilebileceğine, herkesin gücüyle öne çıktığı bir düzende AB’nin çok ileride olmayacağına işaret ederek şunları kaydetti:
“Dolayısıyla ilkelerin hakim olduğu, temel değerlerin korunduğu bir uluslararası sistemin en azından eliyle değiştiremese de diliyle savunucusu olduğu bir Avrupa’ya ihtiyaç vardı. Avrupa’da biz 2-3 sene sadece birkaç tane ülkeyle bu konuda çalışabildik. Şimdi teker teker bütün ülkeler baktılar, Netanyahu gibi gözü dönmüş, kana doymayan, herkesin uzak durmaya çalıştığı bir insan var. Artık kendilerini ondan uzak tutuyorlar. Kimse bu siyasi maliyeti ödemek istemiyor.”
ABD’nin kendisini İsrail’in hamisi olarak konumlandırdığını ve bunun siyasette ve bürokraside de sistemin çok içinde olduğunu kaydeden Fidan, sistemde mesafe almak açısından da İsrail konusunun önemli bir kriter haline geldiğini dile getirdi.
Türkiye-ABD ilişkileri
Fidan, Türkiye ile ABD arasındaki ilişkilerin de iyi niyetle çalışmalar sürdürülmesi halinde mesafeler katedilebileceğine işaret ederek temel problemin Suriye’deki konular olduğunu ve Suriye’ye yönelik yaptırımların kaldırılması kararının fevkalade önem arz ettiğini söyledi.
ABD’nin Hasımlarıyla Yaptırımlar Yoluyla Mücadele Yasası (CAATSA) ile ilgili devam eden çalışmalar olduğunu aktaran Fidan, ABD’nin de iyi niyetle bir yol aramaya çalıştığını ve hukukçuların ilgilendiğini ifade etti.
Fidan, iki ülke arasındaki ekonomi ve ticaretin daha da ileri taşınması, ihracatına izin verilmeyen birtakım mühimmat, silah yedek parçası ve ana malzemeler için de artık olumlu işaretler aldıklarını aktardı.
İkili ilişkilerin genel anlamda iyiye gittiğine dikkati çeken Fidan, ortak mekanizmalarla çalışmalara devam ettiklerini ve Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın muhtemel Washington ziyareti için de ABD tarafıyla hazırlıkların sürdüğünü kaydetti.
